Inclusiviteit in medische opleidingen: een stap vooruit en digitale tools die kunnen helpen

Door Roel Smabers, Robert Smeenk en Britt Bomhof

In de afgelopen jaren is er terecht steeds meer aandacht gekomen voor inclusiviteit binnen medische opleidingen. Een diverse studentenpopulatie en een inclusief leerklimaat zijn essentieel voor het opleiden van artsen die effectief kunnen omgaan met een diverse patiëntenpopulatie ^(1,3). Zo’n 20 jaar geleden was de artsenpopulatie vooral mannelijk en wit. En sinds die tijd is er vooral een inhaalslag gemaakt in de verhouding van het aantal mannen en vrouwen. Onder alle artsen is het aantal vrouwen gegroeid van 32% in 2005 naar 46% in 2016. In 2016 waren er dus niet nog niet meer vrouwelijke artsen dan mannelijke, maar inmiddels over alle artsen wel. Onder specialisten is de stijging van 26% in 2004 naar 41% in 2016. De percentages verschillen wel behoorlijk binnen de specialismen: hartchirurgen en orthopeden waren in 2016 nog steeds over het algemeen mannen 11% en 12%. En die verhouding is nog niet erg veranderd.

Onder huisartsen is dit wel het geval, blijkt uit cijfers van het CBS. Daar zien we dat het aantal vrouwelijke huisartsen nu groter is dan het het aantal mannen.

Hoewel er dus al behoorlijke stappen zijn gezet in de verhouding tussen het aantal mannen en vrouwen, is er nog veel ruimte voor verbetering. Op dit moment wordt het aantal medisch specialisten met een migratie achtergrond geschat tussen de 2 en 4 procent.

Er is dus nog veel werk te verzetten als de populatie artsen een afspiegeling moet worden van onze maatschappij. Dit werk begint al in de opleidingen. En ook al moeten we de bijdrage en rol die digitale systemen daarin kunnen spelen niet overschatten, denken we wel dat een portfolio tool kan helpen. In dit artikel verkennen we de huidige stand van zaken en hoe digitale tools zoals e-portfolio’s kunnen bijdragen aan een inclusiever medisch onderwijs.

De uitdagingen van inclusiviteit in medische opleidingen

Op het congres 2024 van de NVMO (Nederlands vereniging van medisch onderwijs) met als thema ‘Gelijke kansen in het gezondheids zorgonderwijs’ was inclusiviteit het hoofdthema van het congres met een volledige programmalijn hierover. Dit laat zien dat er binnen het onderwijs zeker aandacht is voor het onderwerp. Toch toont ook veel onderzoek aan dat er nog steeds ongelijkheid bestaat in de toegang tot medische opleidingen. Studenten uit welvarende gezinnen of met ouders in de medische sector hebben een grotere kans om toegelaten te worden, terwijl studenten met een migratieachtergrond ondervertegenwoordigd zijn ⁽³⁾. Dit gebrek aan diversiteit heeft niet alleen gevolgen voor de studenten zelf, maar ook voor de kwaliteit van de gezondheidszorg als geheel.

Naast de selectieprocedures vormen ook de ervaringen tijdens de opleiding een uitdaging. Studenten uit minderheidsgroepen rapporteren regelmatig ervaringen met agressies en subtiele vormen van discriminatie ⁽³⁾. Deze ervaringen kunnen een negatieve impact hebben op hun welzijn en prestaties.

Naar een inclusiever curriculum

Ook onderzoek wereldwijd toont aan dat diversiteit binnen de geneeskunde de kwaliteit ervan ten goede komt. En als we dan zien dat er toch nog een behoorlijke scheve verhouding is tussen de populatie artsen en de samenleving, valt er nog een boel te winnen.

Een van de studies die onlangs is uitgevoerd bij de huisartsenopleidingen heeft van Moppes een zogheten DEI (Diversiteit, Equity en Inclusiviteit) strategie geformuleerd. Deze bestaat uit een 7-tal hele concrete strategieën, waarvan dit de belangrijkste zijn.

DEI-deskundigheidsbevordering voor alle betrokkenen binnen de huisartsopleiding m.b.v. trainingsprogramma’s;
Aanstelling van DEI-ambassadeurs in alle teams van de huisartsopleiding, die bijdragen aan kennisoverdracht, reflectie op eventuele vooroordelen;
Deelnemen in DEI-netwerken; Een actieve stem geven aan aios uit etnische minderheidsgroepen bij ontwikkelingen binnen de huisartsopleiding.

Ondanks dat er veel aandacht is en ook al een aantal initiatieven binnen de geneeskunde zijn opgestart, blijven er nog voldoende uitdagingen over. Om deze uitdagingen aan te pakken, is het essentieel dat medische opleidingen actief werken aan een inclusiever curriculum. In zijn algemeenheid worden de volgende aspecten vaak genoemd als ondersteunend aan het proces naar meer ‘DEI’:

Bewustwording van impliciete vooroordelen
Kennis over gezondheidskwesties die specifiek zijn voor specifieke groepen
Vaardigheden om effectief te communiceren met een diverse patiëntenpopulatie

De rol van digitale tools in inclusiviteit

Digitale tools, waaronder e-portfolio’s, kunnen een bescheiden, maar mogelijk waardevolle bijdrage leveren aan het bevorderen van inclusiviteit in medische opleidingen. We zien bijvoorbeeld dat in studies naar ‘biassing’ en de overdracht van afgestudeerde artsen naar de praktische werkomgeving als Aios (learner handovers), de invloed van negatieve feedback grote invloed heeft op hoe de lerende de leerweg vervolgt. Een student die negatieve feedback met zich meedraagt, krijgt structureel lagere cijfers. En vaak gebeurt dit onbewust of in ieder geval buiten beeld. Een assessor die terloops in een gesprek met een volgende assessor aangeeft dat deze student “wel wat extra hulp kan gebruiken” of “het niet zo goed doet” heeft vaak nauwelijks door hoeveel invloed een dergelijk terloopse opmerking kan hebben. Er is veel onderzoek gedaan naar de negatieve invloed die feedback kan hebben en vooral als dat vanuit een bron komt. Veel onderwijsinstellingen en onderzoekers zijn het er wel over eens dat zogeheten ‘multi source feedback’ eerlijker is en een waarheidsgetrouwer beeld geeft ⁽⁵⁾. En daar ligt ook de link tussen de bijdrage die goede en transparante digitaletools kunnen leveren aan het diversiteitsvraagstuk. Met name de vergroting van transparantie, eerlijkheid en het bewustzijn van deze aspecten kunnen de onbewuste biassing mogelijk verminderen.

Een aantal heel praktische handvatten om diversiteit te bevorderen zijn:

Gepersonaliseerd leren: E-portfolio’s stellen studenten in staat om hun eigen leertraject te volgen en te reflecteren op hun ervaringen. Dit kan helpen om de unieke perspectieven en achtergronden van studenten te erkennen en te waarderen ⁽²⁾.
Gelijke kansen voor feedback: Digitale platforms kunnen zorgen voor een meer gestructureerde en objectieve manier van feedback geven, waardoor de kans op onbewuste vooroordelen wordt verkleind.
Toegankelijkheid: Online tools kunnen de toegankelijkheid van het onderwijs vergroten voor studenten met fysieke beperkingen of andere uitdagingen.
Culturele competentie: E-portfolio’s kunnen specifieke modules bevatten gericht op het ontwikkelen van culturele competentie, waardoor studenten beter voorbereid worden op het werken met diverse patiëntenpopulaties.

Conclusie

Hoewel digitale tools zoals e-portfolio’s mogelijk meer dan we denken positief kunnen bijdragen aan een inclusiever medisch onderwijs, zijn ze slechts een onderdeel van de oplossing. Echte verandering vereist een holistische aanpak, waarbij alle aspecten van de opleiding kritisch worden bekeken en aangepast. Instrumenten of concepten zoals ‘workplace based assessment’, programmatic assessement, multi-source feedback, OSCE, waarbij voor de lerende en de assessor de oorsprong van een beslissing altijd helder kan zijn kunnen daarbij zeer verdienstelijk zijn. Vandaar dat dit volgens ons ook belangrijke elementen zijn van een goed digitaal portfolio. Zeker nu algoritmen en Ai ondersteuning steeds meer worden toegepast in dergelijke tools.

Het creëren van een inclusieve leeromgeving in medische opleidingen is niet alleen een kwestie van rechtvaardigheid voor de studenten, maar ook een investering in betere gezondheidszorg voor iedereen. Door diversiteit te omarmen en inclusiviteit te bevorderen, leiden we artsen op die beter in staat zijn om zorg te leveren aan een steeds diversere samenleving ⁽¹⁾.